“Bəlkə də bu səfərin böyük risk daşıdığını hiss edirdi, amma vətəninin çağırışı o qədər güclü idi ki, qarşısında dayana bilmədi…”
Azərbaycanəsilli İran müğənnisi, dünya şöhrətli Ququş (Faiqə Atəşin) haqqında yeni bioqrafik kitab nəşr olunub. “Googoosh: A Sinful Voice” adlı kitabda sənətçinin uşaq yaşlarından səhnəyə çıxması, 1979-cu il İslam İnqilabından sonra ona qoyulan məhdudiyyətlər, uzun illər susqunluq dövrü və möhtəşəm səhnə qayıdışı geniş şəkildə təsvir edilir. Kitab Ququşun yaradıcılıq yolunu formalaşdıran siyasi, sosial və mədəni çərçivələri faktlara əsaslanaraq təqdim edir, onun 1970-ci illərdə bölgənin ən populyar qadın ifaçılarından birinə çevrilməsini və inqilabdan sonra təxminən 20 il səhnədən uzaq qalmasını ətraflı şəkildə izah edir.
Tacxeber.com xəbər verir ki, HafizTimes.com Ququşun Azərbaycan kökləri və ailə tarixi ilə bağlı illərdir gizli qalan etiraflarını araşdırıb. Bu araşdırmaları sizə təqdim edirik:
– Anam və atam hər ikisi İranın Qərbi Azərbaycan əyalətindən idi. Onlar əksər İran azərbaycanlıları kimi həm Azərbaycan türkcəsini, həm də fars dilini bilirdilər, amma evdə həmişə Azərbaycan türkcəsində danışırdılar. Fars dilində danışanda Azərbaycan ləhcələri çox güclü olurdu ki, bu da o dövrlərdə atamın aktyor karyerasına müəyyən məhdudiyyət gətirmiş ola bilər. Onların Azərbaycan dilinə, yeməyinə, musiqisinə və rəqsinə olan ortaq sevgisi, tamamilə fərqli sosial dünyalardan olan iki insanı birləşdirən körpü rolunu oynayırdı.
Əfsanəvi müğənni Ququş illər sonra ilk dəfə olaraq, azərbaycanlı babasının kimliyini də açıqlayıb:
– Anam Nəsrin həkim və mühəndislərdən ibarət bir ailədən gəlirdi. Atam Sabir isə demək olar ki, savadsız, sadə bir ailədə anadan olmuşdu. Anamın ailəsi bölgənin paytaxtı Miandoab şəhərində yaşayırdı. Atamın ailəsi isə kiçik bir kənddə yaşayırdı (adını xatırlamıram). Anam valideynləri, xüsusən də atası Qulu Sübhi(uğurlu bir mexanik mühəndis) tərəfindən çox sevilirdi. Atam isə uşaqlıqdan ailəsinin süfrəsinə yemək qoymaq üçün müxtəlif işlərdə çalışırdı və o, uşaq ikən anası dünyasını dəyişmişdi. Xatırlayıram ki, anam, bəlkə də dayım Naderin həyat yoldaşı bir dəfə eyham vurmuşdu ki, ata nənəm yəqin ki, ərinin ikinci arvad almasından sonra intihar etmişdi. Anamın valideynləri qatı kommunist idilər, atamın valideynləri isə şiə müsəlman idi.
Ququş babası Qulu Sübhinin edam edildiyini də etiraf edib. (Əslən gəncəli olan Qulu Sübhi 1945-1946-cı illərdə Seyid Cəfər Pişəvərinin yaratdığı Milli Ordunun – Marağa qarnizonun polkovniki olub.Vətən fədaisi olan bu şəxs hakim rejim tərəfindən dar ağacından asılaraq, qəddarlıqla qətlə yetirilib)
– 1945-ci ildə Soyuq Müharibənin başlanğıcında, babam Qulu Sübhi Azərbaycan Xalq Hökuməti (AXH) – qısaömürlü və tanınmamış bir dövlət – tərəfindən polkovnik təyin edildi. Sovet İttifaqı, II Dünya Müharibəsi zamanı Şimali Azərbaycanı işğal etdikdən sonra bu bölgəni tərk etmək istəmirdi, bu müvəqqəti hökumətin yaradılmasını bölgədə təsirini qorumaq strategiyasının bir hissəsi kimi dəstəklədi. Bir il sonra yeni yaranmış AXH İran ordusu tərəfindən qanlı bir döyüşdə məğlub ediləndə, babam və digər AXH liderləri həbs edildi və xəyanətə görə ölüm cəzasına məhkum olundu. O vaxt anam on dörd yaşında idi, üç uşaq arasında ən böyük idi. Babamın edamından bir il sonra, üç uşaq və onların anası Məhbubə İranın Qərbi Azərbaycan əyalətindən qovuldu və Tehran şəhərində sürgündə yaşamağa məhkum edildilər.
Miandoabda şəkər fabriki olan uzun illərdir ailəmizin dostu cənab Kouşeşi nənəmə söz verdi ki, tək qadının üç uşağı ilə 385 mildən çox bir məsafəni təhlükəsiz keçməsi üçün onlara yolda yoldaşlıq edəcək birini tapacaq. O, atamı çağırıb. Atam o vaxt təxminən iyirmi yaşında olub. O bir müddət öncə SSRİ-yə, bəlkə də Sovet Azərbaycana qayıtmışdı, orada akrobat kimi təhsil almış və hazırlanmışdı, buna görə də yalnız rus dilində oxuyub yaza bilirdi. Dolanışığını təmin etmək üçün o, həm şəkər fabrikində yarımştat işlə məşğul olurdu, həm də yerli məktəbdə idman dərsləri keçirdi. Atam əvvəllər Tehranı ziyarət etmişdi. Onun böyük dayısı İran azərbaycanlıları və digər etnik qrupların üzvləri kimi iqtisadi imkanların yaxşı olması səbəbindən ora köçmüşdü. Beləliklə, atam bu ümidsiz ailə ilə cənuba səyahət etmək tapşırığını qəbul etdi. Bu, bəlkə də onun həyatında etdiyi tək fədakar iş idi.
Atam və anam tamamilə yad insan idilər, amma pərdə arxasında hər hansı əlavə problemlərdən qaçmaq üçün nişanlı imiş kimi davranmalı idilər – çünki cəmiyyət üçün evlilikdən kənar bir kişi və gənc qadının birgə səyahət etməsi qəbuledilməz idi. Üç çətin gündən sonra Tehrana gedib çatıblar.
Tez-tez sevimli nənəm Bəhbəhi xatırlayıram. Nənəmi çox sevirdim. O vəfat edəndə təxminən on beş yaşım vardı. Xeyli sonra dayım Fərhəng mənə onun çəkdiyi əzabların dərinliyindən danışdı. Gəncliyində bolşevik inqilabını yaşamışdı. O və ailəsi Rusiyadan (heç vaxt hansı hissədən olduğunu öyrənmədim) qaçıb yeni qurulan Azərbaycan Demokratik Respublikasına sığınmışdılar. Bu, sonradan SSRİ-yə birləşdirilib Sovet Azərbaycanı adlandırılan dünyəvi, demokratik bir ölkə idi. İllər keçdikdən sonra, tale elə gətirdi ki, ailəsinin kommunistlərdən çəkdiyi bütün əzablara baxmayaraq, nənəm İran Azərbaycanında çoxlu kommunist tərəfdarlarından biri olan babama aşiq olub onunla ailə qurdu. Öz keçmişinə baxmayaraq, o, babamı və onun siyasi arzularını izləməkdən çəkinmədi. Nənəmi çox yaxşı anlayırdım: nə o, nə də mən siyasət tərəfindən idarə olunmadıq. Onun kimi mən də yalnız sevginin ardınca gedirdim, qəlbin səsinə qulaq asırdım.
Əri edam edildikdən və Miandoəbdən sürgün olunduqdan sonra nənəm özünə və uşaqlarına Tehranda – sürgündə yeni bir həyat qurdu. Diş həkimliyi sahəsindəki biliyinə görə sovet xəstəxanasında iş tapdı, taleyinin ona verdiklərindən heç vaxt şikayət etmədən övladlarını dolandırdı. O vaxtlar çox gənc idim, parlaq təbəssümünün arxasında yalnız sürgündə yaşayanların anlaya biləcəyi dərin bir həsrət olduğunu dərk etmirdim.
Ququş ailəsi ilə bağlı xatirələrini də bölüşüb:
– 1964 və ya 1965-ci illərdə xalam Fəxri və onun əri Sovet Azərbaycanına köçmək qərarına gəldilər, xəyal etdikləri “Sovet arzusu”nun ardınca… Təxminən 70 yaşlarında olan nənəm də cəsarətli qərar verərək onlara qoşuldu. Nənəm “dəmir pərdəni” keçməyin necə təhlükəli olduğunu bilə-bilə yenə də onlarla getdi – uşaqkən yaşadığı yurda son bir dəfə dönmək ümidi onu çəkib aparırdı. Anama və dayım Fərhəngə vida etdi; bəlkə də bu səfərin böyük risk daşıdığını hiss edirdi, amma vətəninin çağırışı o qədər güclü idi ki, qarşısında dayana bilmədi. Mən də bu hissi çox yaxşı anlayıram…
(Ququş və oğlu Kambiz)
