“Ölüm səyahəti”nə çıxan cəsur səyyah Robert Skotun kədərli həyatı.

Uzaq ölkələri fəth etmək arzusu onu bütün həyatı boyu müşayiət etmişdi. Artıq 18 yaşında “Baqişa” adlı hərbi gəmidə miçman kimi ilk səyahətini edib cəmi iki ildən sonra kiçik leytenant rütbəsi qazandı. Beləliklə, gələcək qütb tədqiqatçısının dənizçilik karyerası başladı.

Skot qütb ekspedisiyasına rəhbərlik etməyə dəvət olunanda o, artıq təcrübəli dənizçi idi, bundan əlavə, gənc zabit elmi araşdırmaları ilə də məşhurlaşmışdı.

Gələcək qütb ekspedisiyasından əvvəl Robert Skot çox ciddi hazırlıq işləri görməyə başladı. Onun çəkdiyi rəsmlər əsasında qütb dənizlərində səyahət üçün üçün uyğunlaşdırılmış “Discovery” adlı xüsusi gəmi hazırlandı. Gəmidə ekipaj üzvlərindən başqa, müxtəlif elmi müşahidələri həyata keçirməli olan bir qrup alim də var idi. Maraqlıdır ki, Skot ekspedisiyaya yalnız qütb ölkələrini tədqiq etmiş və ya yüksək enliklərdə araşdırma aparan səyahətçiləri gəmiyə daxil etmişdi.

1902-ci ilin yanvarında Discovery Antarktida sahillərinə yaxınlaşdı və qarşısında olan nəhəng buz baryerini keçmək buzun ətrafında dövrə vurdu. Buz baryerinin şərq ucunda gəminin yolunu naməlum quru kəsdi, Robert Skot onu “Kral VII Edvard Torpağı” adlandırdı.

Məhz orada o, materikin dərinliyinə getmək üçün düşərgə qurdu. Bununla belə, o, sahili tərk etməyə tələsmirdi, ancaq hava şarından istifadə edərək buz baryerinin təfərrüatlı tədqiqi apardı, həmçinin sahildə bir ev tikdi, əgər buz gəmini əzsəydi ora sığınacaq olacaqdı.

Yalnız bundan sonra cəsur kəşfiyyatçı Cənub qütbünü fəth etmək üçün yola düşdü. Lakin sərt hava şəraiti və ən əsası buzda dərin çatlar komandaya o qədər mane oldu ki, onlar sahilə qayıtmalı oldular. Bu müddət ərzində Skotun gəmisi buzda o qədər donmuşdu ki, qütb tədqiqatçıları hərəkət edə bilmirdilər.

Yalnız 1904-cü ilin fevralında Robert Skot gəmini buzun “əsirliyindən” azad edib İngiltərəyə qayıtmağı bacardı. Bu ekspedisiya zamanı çoxlu elmi materiallar toplandı. Nəşr edildikdə,l onlar 12 cild nəhəng bir külliyyat təşkil edirdi. Skot Antarktida kəşfiyyatı üzrə tanınmış və təcrübəli bir araşdırmaçıya çevrildi.

Cənub qütbünə hazırlaşmaq üçün daha böyük bir gəmi olan “Terra Nova” inşa edildi. 1910-cu ilin iyununda cəsur səyyah yenidən Antarktidaya yola düşdü. Bu dəfəki ekspedisiya 65 nəfər səyyah, 33 it və 15 atdan ibarət idi.

Antarktida sahillərinə yaxınlaşan Robert Skot orada Amundsenin rəhbərlik etdiyi Norveç ekspedisiyasıçılarının düşərgəsinin tikildiyini aşkar etdi. Buna baxmayaraq, o, əvvəlki bazasına qayıtdı və qütb səfərinə hazırlaşmağa başladı. Gələcək marşrutun hərtərəfli kəşfiyyatı aparıldı, yol boyunca ərzaq ehtiyatları olan anbarlar quruldu.

Nəhayət, 1911-ci ilin noyabrında onlar səyahətə başladılar. Hava pis idi, qar öz yerini uzunmüddətli qar fırtınalarına verdi və vaxtaşırı güclü yağışlar yağırdı. Yolun yarısında atlar buz üzərində hərəkət edə bilmədiklərinə görə güllələnməli olublar. Sonra motorlu xizəklər yararsız halda düşdü. Nəhayət, bazaya qayıdan bir sıra şəxs üçün səyahət sona çatdı. Cənub qütbünə çatmaq üçün təyin olunmuş azsaylı tədqiqatçı buzlu səhrada hərərkətini davam etdirməyə başladılar.

Skot, alpinistlərin indi etdiyi kimi, “Himalay üslubunda”, yolboyu müəyyən yerlərdə yanacaq ehtiyatı, qida və lazımi avadanlıq saxladıqları düşərgələr yaratdılar.

Düşərgələrin yaradılması prosesində məlum oldu ki, motorlu kirşələr yaxşı deyil, atlar soyuğa dözmür, itlər də çatışmır.

“Skot şərqə keçərək norveçlilərin buradan keçməsini öyrəndi. Amundsenin düşərgəsi Qütbdə 60 mil daha yaxında yerləşirdi və onun 97 iti var idi.

Robert Skotun hesablamalarına görə, onların cəmi iki günlük yürüşü qalmışdı. Ancaq bundan sonrakı yolun son dərəcə çətin olduğu ortaya çıxdı. 18 yanvar 1912-ci ildə yorulmuş səyyahlar nəhayət Cənub qütbünə çatdılar və burada küləkdə dalğalanan Norveç bayrağını və düşərgənin qalıqlarını aşkar etdilər. Qeyddən onlar öyrəndilər ki, norveçli səyyah Roald Amundsen onlardan otuz üç gün qabaqdadır və qütbü fəth edən ilk avropalı tədqiqatçı olub.

Robert Skota sahib olan qürur hissi onun birinci olmadığına görə məyus etdi.

Qütbdə bir neçə saat qaldıqdan sonra ekspedisiya geri dönüş yoluna çıxdı.Təəssüf ki, səyyahlar güclərini itirdilər. Əsəb və məyusluq öz yerini dərin depressiv bir vəziyyətə verdi və bu fiziki və mənəvi gücə qalib gəldi. Onların başına ən pisi gəldi qida ehtiyatları tükəndi. Yorulmuş insanlar kirşəni texnika ilə sürükləyə bilmədilər. Tez-tez baş verən tufanlar onları çadırda uzanmağa və yeməklərinin son hissəsini istifadə etməyə məcbur edirdi.

Əvvəlcə Skotun iki yoldaşı öldü, sonra isə qalan səyyahlar da öldü. Bütün bunlar cəsur qütb tədqiqatçısının ömrünün son gününə qədər saxladığı gündəliyindən məlum olub. Tədqiqatçı ölümündən əvvəl həyat yoldaşı və uşaqlarına məktublar yazmışdı.

Onların cəsədləri təxminən səkkiz ay sonra, 1912-ci il noyabrın 12-də öz çadırlarında tapıldı, məlum oldu ki, onlar ərzaq anbarından cəmi bir neçə mil aralıda olublar.

Ən təsirlisi o idi ki, Skot sonuncu qeydində ailəsinə və uşaqlarına ölümün çox yaxın olduğunu, daha qeydlər apara bilməyəcəyini yazmışdı.

Ps: Robert Skotun ekspedisiyasının əhəmiyyəti onun qütbü birinci fəth edə bilməməsi ilə azalmadı. O, ekstremal şəraitdə sağ qalma üsullarının əsasını qoydu və öz keşməkeşli həyatı ilə bir çox digər qütb tədqiqatçılarının yoluna işıq tutdu.