YouTube-da bir türk izləyici belə bir sual verdi: “İlham Əliyev Qarabağı geri aldı, bəs Əli Kərimli bunu edə bilərdimi?”
Bu sual provokativdir və mən də onu dəfələrlə düşündüm. Nəticəm isə dəyişməzdir: xeyr, edə bilməzdi.
Geosiyasət şəraiti şəxsiyyətlərdən öncə gəlir
Qarabağı geri almaq yalnız siyasi iradə ilə mümkün deyildi. Bu, eyni zamanda Azərbaycanın rəhbərinin Türkiyə və Rusiya ilə xüsusi münasibətlərə malik olmasını tələb edirdi. Müxalif liderlərin belə bir əlaqələr şəbəkəsi qurması mümkün deyildi.
İlk növbədə, əməliyyatın müvəffəqiyyəti Türkiyə ilə strateji əməkdaşlığa bağlı idi. Prezident İlham Əliyev ilə Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında qurulan şəxsi və siyasi əlaqələr uzun illərin nəticəsi idi. Əli Kərimlinin isə ideoloji fərqlər səbəbindən belə bir əlaqəni yaratması real görünmür. Qərb də Azərbaycanın Türkiyə ilə bu qədər yaxınlaşmasına qarşı çıxardı.
İkincisi, Rusiya ilə münasibətlər əməliyyatın həyata keçməsi üçün həyati önəm daşıyırdı. Kreml tərəfindən hər hansı maneə yaratmamaq qərarı uğurun əsas şərtlərindən biri idi. Əli Kərimlinin Putinə qarşı mövqeyi isə belə bir əməkdaşlığı demək olar ki, qeyri-mümkün edərdi.
Paşinyan amili
Daha bir vacib nüans: Əgər 2018-ci ildə Nikol Paşinyan hakimiyyətə gəlməsəydi, İlham Əliyev də Qarabağı geri ala bilməzdi. Paşinyanın hakimiyyətə gəlməsi Ermənistanın əvvəlki Qarabağ-mərkəzli elitasını zəiflətdi və Moskva ilə əlaqələri pisləşdirdi. Bu isə Azərbaycanın xeyrinə beynəlxalq bir boşluq yaratdı — və bu, heç bir lider tərəfindən əvvəlcədən planlaşdırıla bilməzdi.
Əliyevin strategiyası və hərbi hazırlıq
Əliyevin uzun illər ərzində orduya etdiyi investisiyalar, müasir silahlarla təminat və NATO standartlarına uyğun təlim proqramları da həlledici rol oynadı. Bu hazırlıq olmadan, əlverişli geosiyasi şərait belə qələbə üçün yetərli olmazdı.
Əli Kərimli diplomatik həll edə bilərdi, amma güzəştlərlə
Mümkündür ki, Əli Kərimli rəhbərliyində Azərbaycan müharibəsiz bəzi əraziləri geri ala bilərdi. Amma bunun qarşılığında ermənilərə keçmiş Dağlıq Qarabağda yüksək səviyyədə, yarımmüstəqil status verməli olardı.
Əli Kərimli demokrat olduğu üçün əhalinin zor-xoş çıxarılmasına müsbət baxmazdı, amma İlham Əliyev avtoritar modellərdən istifadə edərək bunu həyata keçirə bildi.
Eyni vəziyyət Zəngəzur dəhlizi üçün də keçərlidir: Kərimli hökuməti yolu açardı, amma “dəhliz” statusu vermək mümkün olmazdı. Aliyev isə bu statusu təmin etdi.
İki fərqli lider modeli
İlham Əliyev Qarabağın qaytarılmasında və Zəngəzur dəhlizinin açılmasında mühüm rol oynadı.
Əli Kərimli isə iqtisadi islahatlar, neft-gaz asılılığının azaldılması, monopoliyaların aradan qaldırılması, korrupsiyanın əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırılması və sosial rifahın artırılması sahəsində daha effektiv ola bilərdi.
Bu, göstərir ki, Azərbaycanın ideal lideri Əliyevin geopolitik və strateji bacarıqları ilə Kərimlinin demokratik və sosial islahat potensialını birləşdirə biləcək şəxs olardı. Təəssüf ki, Azərbaycanda belə bir lider yoxdur. Hazırda isə ölkə avtoritar sistem və prezidentə sadiq yırtıcı məmurlar tərəfindən idarə olunur.
Əli Kərimli isə absurd ittihamlarla həbsdə saxlanılır və siyasi mübarizədə “düşmən” kimi təqdim edilir. Bu, Azərbaycanın siyasi reallığının acı bir nümunəsidir.