Qaraçıların tarixi və mədəniyyəti
Qaraçılar (dünyada daha çox Roma xalqı adı ilə tanınırlar) qədim və maraqlı bir etnosdur. Onların mənşəyi, yayılma tarixi və mədəniyyətləri əsrlər boyu həm alimlərin, həm də müxtəlif xalqların diqqətini çəkib.
Mənşə və haradan gəlmələri
Araşdırmalar göstərir ki, qaraçıların əsl vətəni Şimali Hindistandır.
Onlar təxminən XI əsrdə Hindistandan qərbə doğru hərəkət etməyə başlayıblar. Əvvəlcə İran və Orta Şərqə, daha sonra Balkanlara və bütün Avropaya yayılıblar.
Bu səbəbdən dillərində hind-avropa dillərinin xüsusiyyətləri, xüsusilə də sanskrit kökləri qorunub saxlanıb.
“Qaraçı” adının mənası
Azərbaycan və bir sıra başqa dillərdə onlara “qaraçı” deyilir. Bu sözün mənşəyi barədə bir neçə fərziyyə mövcuddur:
“Qarışmaq” sözündən – müxtəlif xalqlara qarışıb köçəri həyat sürdüklərinə görə.
Dərinin rənginə görə – çox vaxt günəş altında qaraldıqları üçün.
Tarixi mənbələrdə “qaracı” – yəni “qaranlıqda, köçəri yaşayan” mənasında da işlədilib.
Lakin özləri özlərini “Roma” (və ya “Rom” – yəni “adam, insan”) adlandırırlar. Bu gün Avropada rəsmi olaraq Roma xalqı termini işlədilir, “qaraçı” sözü isə köhnəlmiş və bəzən təhqiramiz sayılır.
Mədəniyyət və həyat tərzi
Qaraçılar əsrlərlə köçəri həyat sürüblər. Onların əsas məşğuliyyətləri dəmirçilik, arabasazlıq, heyvandarlıq, sehirbazlıq, falçılıq və musiqi olub.
Musiqi və rəqs qaraçıların mədəniyyətində xüsusi yer tutur. Onların melodiyaları və ritmləri bir çox xalqların sənətinə təsir edib. Məsələn, İspaniyanın məşhur flamenko musiqisi qaraçıların gətirdiyi ənənələrlə zənginləşib.
Onların dilləri – roman dili – müxtəlif ölkələrə uyğunlaşaraq fərqli ləhcələrə bölünüb. Həmçinin yaşadıqları hər ölkənin dilindən çoxlu sözlər götürüblər.
Hazırkı vəziyyət
Bu gün Roma xalqı dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayır. Ən çox sayda qaraçı Avropa ölkələrində (Rumıniya, Macarıstan, Bolqarıstan, Serbiya, Slovakiya, İspaniya və s.) məskunlaşıb.
Onların bəziləri hələ də köçəri həyat sürsə də, çoxu artıq şəhərlərdə məskunlaşıb və müxtəlif peşələrdə çalışır.
Son dövrlərdə Avropa İttifaqı və digər beynəlxalq qurumlar Roma xalqının hüquqlarının qorunmasına xüsusi diqqət yetirirlər.
Qaraçılar Hindistandan çıxıb bütün dünyaya yayılmış qədim bir xalqdır. Onların zəngin musiqi və rəqs ənənələri, köçəri həyat tərzi və çoxşaxəli mədəniyyəti dünyada maraq doğurur. “Qaraçı” sözü ənənəvi olaraq işlədilsə də, onların öz adı Roma xalqıdır və bu adla tanınmaları daha düzgün hesab olunur.