Müsəlmanların gündəlik həyatında halal-haram sərhədləri böyük əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə qida məsələsində İslam çox dəqiq və prinsipial mövqe tutur. Qurani-Kərimdə bir neçə dəfə donuz əti açıq şəkildə haram buyurulur. Zaman-zaman insanlar bu qadağanın səbəblərini anlamağa çalışır, bəzi fərziyyələr irəli sürülür. Bəziləri isə iddia edir ki, “guya donuz əti insan ətinə bənzəyir”. Bu yazıda həm Qurani yanaşmanı, həm də elmi və mədəni aspektləri araşdıracaq, bu mübahisəli fikrə də aydınlıq gətirəcəyik.
Quranda Donuz Ətinin Haramlığı
Qurani-Kərimdə bir neçə ayədə donuz əti haqqında belə buyurulur:
“Sizə leş, qan, donuz əti və Allahdan başqasının adı ilə kəsilən heyvan haram edilmişdir…”
(əl-Bəqərə, 2:173)
“De: Mənə vəhy olunanlarda ölü heyvandan, axıdılmış qandan, donuz ətindən – çünki o, murdardır – və Allahdan başqasının adı ilə kəsilən heyvandan başqa bir şeyin haram edildiyini görmürəm.”
(əl-Ənam, 6:145)
Burada donuz əti “rixs”, yəni murdar adlandırılır. Murdar həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən çirkin, təmiz olmayan anlamını verir.
Donuz Əti Niyə Məhz Haramdır?
1. Mənəvi və əxlaqi səbəblər
Donuz İslamda təmiz heyvan sayılmır. Onun öz nəcisi ilə birgə yaşaması, hər cür qidanı (o cümlədən leş, çirkli tullantı) yeməsi, seksual davranışlarındakı sərhədsizlik (hətta bəzən ailədaxili yaxınlıq) onu əxlaqi baxımdan da insanın tərbiyəsinə zidd edir. İslam insanı təmiz, qürurlu, həya sahibi olaraq yetişdirmək istəyir.
2. Tibbi və bioloji əsaslar
Donuz əti bir sıra parazitar və virus mənşəli xəstəliklərin daşıyıcısı ola bilər:
-
Trichinella spiralis – ətdə olan parazit insanda trixinellyoz yaradır.
-
Tənia solium – beynə qədər gedə bilən lentşəkilli qurdlar.
-
Hepatit E, qrip virusları, hətta H1N1 – donuzdan insana keçə bilən viruslardır.
-
Donuz bədəni, toksinləri tez toplayan və az ifraz edən sistemə sahibdir – bu da ətində zərərli maddələrin yığılmasına səbəb olur.
3. Donuz əti insan ətinə bənzəyirmi?
Bəli, bu iddia elmi mühitdə müəyyən əsaslara söykənir, lakin bu çaşdırıcı şəkildə yayılır. Gəlin bu fikri aydınlaşdıraq.
a) Genetik və toxuma bənzərliyi
-
İnsanla donuz arasında bənzər genetik və hüceyrə quruluşu var. Məhz buna görə də donuz orqanları (ürək, böyrək) tibbdə xarici orqan köçürülməsi (xenotransplantasiya) üçün araşdırılır.
-
Donuz ətinin toxuma elastikliyi, rəngi, pişərkən yayılan qoxusu bəzi hallarda insan əzələsinə bənzədiyi üçün forensik təcrübələrdə (cinayət analizlərində) model kimi istifadə olunur.
-
Bu səbəbdən bəziləri “donuz əti insan ətinə bənzəyir” deyirlər. Amma bu bənzərlik zahiridir, mənaca eynilik deyil.
b) İslam baxışı
İslam insan bədənini müqəddəs sayır. Ona bənzəyən, xüsusilə murdar təbiətli bir heyvanın ətini yemək insanın öz dəyərini alçaltması kimi qiymətləndirilə bilər. Bu bənzərlik, bəlkə də donuzun daha çox haram edilməsini daha dərindən anlamağa kömək edə bilər.
Təkcə İslamda deyil…
Qeyd etmək lazımdır ki, donuz əti yalnız İslamda deyil, digər səmavi dinlərdə də haram sayılır:
-
Yəhudilikdə donuz əti tamamilə haramdır. Tövratın Levililər kitabında bu aydın şəkildə bildirilib.
-
Xristianlıq sonradan bu qadağanı yumşaltsa da, bəzi pravoslav və protestant icmalar hələ də donuz ətindən uzaq dururlar.
-
Hind və buddist mədəniyyətlərində də donuz murdar heyvan kimi görülür.
Zərurət halları istisnadır
İslamda “çətinlik varsa, haram halala çevrilə bilər” prinsipi mövcuddur:
“Əgər bir kəs məcbur qalsa (aclıqdan ölmək təhlükəsi), həddi aşmamaq və ehtiyac qədər olmaq şərti ilə (haramdan yesə) günah olmaz.”
(əl-Bəqərə, 2:173)
Bu, İslamın elastik və insan mərkəzli yanaşmasının bariz nümunəsidir.
Quranda donuz ətinin haram buyurulması sırf dini təməl deyil – bu qadağa mənəvi, tibbi və sosial hikmətləri özündə birləşdirir. İnsan sağlamlığı, cəmiyyətin əxlaqı və fərdin mənəvi təmizliyi baxımından bu qadağa hər dövrdə aktual və məntiqlidir.
Üstəlik, müasir elmin üzə çıxardığı “donuz əti insan ətinə bənzəyir” kimi faktlar, ilahi qadağanın nə qədər incə və uzaqgörən olduğunu bir daha sübut edir.