İmmun sisteminin rolu və allergiyanın başlıca səbəbləri
İmmun sistemi vücudu xarici maddələrdən qorumaq üçün mövcud olan müdafiə sistemidir və allergiyanın başlıca səbəbi olaraq immun sisteminin həddən artıq reaksiya verməsi göstərilir. Allergiya zamanı immun sistemi, əslində zərərsiz olan allergenləri “təhlükə” olaraq qəbul edir və onları vücuddan təmizləmək üçün xüsusi antikorlar ifraz edir. Bu antikorlar allergenlərlə təmasda olduqda histamin kimi kimyəvi maddələr ifraz olunur və bu da allergik reaksiyalara səbəb olur. Misal üçün, bəzi insanlar polenə və ya toza həssas olduqda burun axıntısı və ya göz yaşarması kimi simptomlar meydana çıxır. Genetik meyillilik də immun sistemin həssaslığını artıra bilər, bu da ailə üzvlərində olan allergiyaların nəsildən-nəsilə keçməsinə səbəb ola bilər.
Ətraf mühit faktorları və allergiyanın yaranmasına təsiri
Allergiya yalnız genetik deyil, həm də ətraf mühit faktorları ilə əlaqədar olaraq da yarana bilər. Ətraf mühit faktorları arasında hava çirkliliyi, kimyəvi maddələr, toz, polen və həşərat ifrazatları əsas allergenlər olaraq qəbul edilir. Məsələn, yüksək sənayeləşmiş şəhərlərdə hava çirkliliyi daha çox olduğu üçün allergik reaksiyaların artdığı müşahidə edilir. Bundan əlavə, bəzi allergenlər, məsələn, qida maddələrində olan qatqılar və konservantlar da insan orqanizminin reaksiyasını artıraraq allergiya yarada bilər. Həmçinin, uşaqlıq dövründə gigiyena ilə bağlı olan bəzi vərdişlər, məsələn, uşaqların həddən artıq qorunması onların immun sisteminin zəifləməsinə və allergiyaya qarşı həssaslaşmasına səbəb ola bilər.
Qida maddələri və qida allergiyaları
Qida maddələri, xüsusilə yumurta, süd, balıq, çiyələk, qoz-fındıq və buğda kimi məhsullar qida allergiyalarına səbəb ola bilər. Qida allergiyaları zamanı orqanizm həmin qida maddəsini yad cisim kimi qəbul edir və immun sistemi bu maddəyə qarşı antikor ifraz etməyə başlayır. Bu reaksiyalar müxtəlif cür ola bilər və dodaq şişməsi, qarın ağrısı, ürəkbulanma kimi simptomlarla müşayiət edilə bilər. Qida allergiyası olan insanların bəziləri üçün bu simptomlar olduqca yüngül olsa da, bəzi hallarda ağır və həyat üçün təhlükəli anafilaktik şok halları da yaşana bilər. Qida allergiyaları ilə mübarizə üçün allergen qida maddələrindən çəkinmək və mütəxəssis tərəfindən məsləhət alınmaq tövsiyə edilir.
Mövsümi allergiyalar və polenə qarşı həssaslıq
Mövsümi allergiyalar, əsasən yaz və payız aylarında polenlər səbəbindən meydana çıxır. Polenlər bitkilərin tozlama prosesi zamanı havaya qarışan kiçik hissəciklərdir və bəzi insanlar bu polenlərə qarşı həssaslıq göstərirlər. Polen allergiyası olan insanlar burun axıntısı, öskürək, göz yaşarması və hətta nəfəs darlığı kimi simptomlardan əziyyət çəkə bilər. Mövsümi allergiyalar tez-tez “saman qızdırması” kimi də tanınır və bu dövrlərdə polen səviyyəsinin artması ilə daha da şiddətlənə bilər. Mövsümi allergiyalarla mübarizə üçün ətraf mühitlə təmasdan qorunmaq, evdə havalandırmanı məhdudlaşdırmaq və bəzi hallarda antihistamin dərmanları qəbul etmək faydalı ola bilər.
Heyvan tükləri və dəri allergiyaları
Heyvan tükləri və dəri allergiyası çox yayılmış allergiya növlərindəndir. Heyvanların tükləri və dəriləri üzərində olan kiçik hissəciklər bəzi insanlarda allergik reaksiyalara səbəb olur. Xüsusilə, itlər və pişiklər kimi ev heyvanları bu baxımdan daha çox allergen yayır. Heyvan tüklərinə qarşı allergiyası olan insanlarda göz qızartısı, burun axıntısı və hətta nəfəs alma çətinlikləri yarana bilər. Bu cür allergiyalarla mübarizə üçün heyvanlarla təmasın azaldılması, evdə təmizlik qaydalarına riayət olunması və hətta bəzi hallarda xüsusi hava təmizləyici cihazlardan istifadə məsləhət görülür.
Stress və digər psixoloji faktorlar
Allergiyanın yaranmasında stress və digər psixoloji faktorların da rolu böyükdür. Stress immun sisteminin zəifləməsinə və orqanizmin müxtəlif allergenlərə qarşı həssaslaşmasına səbəb olur. Belə ki, bəzi insanlarda yüksək stress dövrlərində allergik reaksiyaların artdığı müşahidə edilir. Həmçinin stress nəticəsində orqanizmin immun sistemi müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalır ki, bu da allergiyaların yaranmasını asanlaşdıra bilər. Psixoloji faktorların təsirini minimuma endirmək üçün meditasiya, müntəzəm idman və istirahət kimi metodlardan istifadə etmək allergiya ilə mübarizədə faydalı ola bilər.
Allergiyanın qarşısını almaq üçün təsirli yollar
Allergiyanın tamamilə qarşısını almaq mümkün olmasa da, bəzi tədbirlərlə onun təsirini minimuma endirmək olar. Allergiyaya səbəb olan maddələrdən uzaq olmaq, sağlam qidalanmaq və müntəzəm olaraq immuniteti gücləndirici tədbirlər görmək bu baxımdan çox vacibdir. Həmçinin, mütəmadi olaraq həkim məsləhəti ilə müalicə olunmaq və profilaktik dərman qəbul etmək allergiyanın təsirini azalda bilər. Eyni zamanda, allergik reaksiyaların qarşısını almaq üçün xüsusi diyet proqramı və ya gigiyenik qaydalara riayət edilməsi də vacibdir.